به نام داور یگانه
شرط فورس ماژور، داوری و تعهدات قراردادی
شرایط پدید آمده از بابت ویروس کورونا (Covid19) و فورس ماژور
این سؤالی ست که بسیاری از فعالان تجاری و شرکت ها، در مورد قرارداد هایشان می پرسند.
به منظور پاسخ دادن به نیاز تجار گرامی باید سه موضوع را مد نظر گرفت:
الف. تعریف فورس ماژور چیست؟
ب. آیا فورس ماژور نسبی است؟
پ. چه باید کرد؟
الف. به چه شرایطی فورس ماژور می گویند؟
این اصطلاح فرانسوی (Force Majeure) که در ادبیات حقوقی ایران به آن قوه قاهره نیز می گویند، در شرایطی پدید می آید که امکان اجرای تعهدات قراردادی وجود نداشته باشد. این شرایط باید دارای چهار ویژگی باشد:
یک. غیر قابل پیش بینی باشد و متعهد تحت شرایط، تلاش خود را برای جلوگیری از قرار گرفتن در این شرایط، اعمال نماید؛
دو. از کنترل معقول و منطقی متعهد تحت شرایط، خارج باشد؛ و
سه. خارج از اراده طرفین باشد؛
چهار. تعهدات قراردادی، واقعاً قابل اجرا نباشند.
در حال حاضر، در مواردی که این چهار ویژگی بر شرایط هر یک از طرفین قابل انطباق باشد، می تواند به فورس ماژور استناد نماید و تعهدات خود را تا بر طرف شدن شرایط به تعویق اندازد.
ب. آیا فورس ماژور برای همه قراردادها، همه متعهدین و همه تعهدات صدق می کند؟
پاسخ این سؤال قطعاً «خیر» است. برای کسی که تعهد به تولید محصولی دارد که در حال حاضر، دچار مانعی نشده و با توجه به عدم تعطیلی بانک ها امکان پرداخت به او هم وجود دارد، شرایط فورس ماژور وجود ندارد. حتی، برای کسانی که تولید کننده محصولات بهداشتی و ضدعفونی کننده هستند، تعهد به تولید و تحویل به موقع هم وجود دارد؛ چرا که خریدار کالا می تواند استناد به موقعیت خاص زمانی کند و با عبور از این شرایط، اساساً سفارش را تحویل نگیرد.
در نتیجه، در مورد هر قراردادی، باید شرایط خاص آن مد نظر قرار گیرد و اطلاق وضعیت فورس ماژور به شرایط موجود بازار ایران، به طور کلی امر صحیحی نخواهد بود. علی الخصوص، وقتی در مورد شرایط ایران بحث می کنیم، تجار معمولاً انتظار شرایط غیر عادی را دارند و اگر شخصی در قراردادی، شخصیت و سابقه تجاری فرد مقابل را برای انعقاد قرارداد، اصل و مبنا قرار داده باشد، می تواند در مورد فورس ماژور به سابقه و تجربه طرف دیگر قرارداد به عنوان دلیلی برای صدق نکردن فورس ماژور استناد کند.
بر این اساس، ممکن است در قراردادی مشابه، اما با طرفین متفاوت، فورس ماژور قابل استناد باشد. همین طور ممکن است در یک قرارداد، فورس ماژور به برخی تعهدات، قابل اعمال و به برخی غیرقابل اعمال باشد.
پ. در چنین شرایطی وظیفه طرفین قرارداد چیست؟
اگر طرف قراردادی هستید و در این شرایط، امکان اجرای تعهدات خود را ندارید، هرگز نپندارید که موضوع ویروس کورونا امری جهانی است و همه از آن با خبرند. به سرعت با طرف قرارداد خود «مکاتبه» کنید. با او شرایط را درمیان بگذارید و تا زمان عادی شدن شرایط، باز شدن مسیر و رفع موانع، وقت بگیرید.
توصیه مؤکد می شود که با طرف تجاری تان «مکاتبه» و رضایت قطعی و کتبی وی را دریافت کنید. صرف تماس گرفتن و اینکه طرف مقابل به شما قول مساعدت و همکاری بدهد کافی نیست. محدوده زمانی مشخص و شرایط را برای یکدیگر واضح، شفاف و مشخص نمایید. حتی الامکان، به جای استفاده از نرم افزارهای پیام رسان، از ایمیل سازمانی استفاده نمایید و اگر ترجیحاً تماس ویدیویی برقرار می کنید، با هماهنگی طرف قرارداد خود، جلسه را ضبط نمایید.
تأثیر ویروس کرونا بر اجرای شرط داوری
با توجه به تغییر سریع شرایط ناشی از گسترش جهانی ویروس کرونا، لازم است که ضمن بررسی شرایط ایفای تعهد قراردادی و سنجش وقوع فورس ماژور یا صرف دشوار شدن اجرای تعهد به هر دلیل، که می تواند ناشی از شرایط حاکم بر قراراداد و یا شرایط خارجی باشد، خوب است شرایط حاکم بر اجرای شرط داوری را نیز در نظر داشته باشیم، یعنی آنچه که در این روزها دیده می شود آن است که رسیدگی به اختلافات قراردادها نیز دشوار شده است. این امر به این دلیل است که دولت های بسیاری اقداماتی را انجام داده اند که ورود و یا خروج اتباع خود و اتباع خارجی از مرزهای سیاسی را با محدودیت و دشواری همراه کرده است و به نوعی شرایط فوق العاده بر اجرای داوری ها حاکم شده است؛ که با توجه به محل رسیدگی می تواند بر روند داوری تأثیر منفی و کند کننده داشته باشد و همچنین رویه ارائه ی مدارک و شواهد را به تاخیر بیاندازد. هر چند با توجه به قواعد داوری حاکم بر قرارداد این امکان هست که از طریق ویدئو کنفرانس با اعلام قبلی و یا در صورت پذیرش طرف دیگر یا با موافقت بر تعویق رسیدگی و یا تمدید مهلت داوری رسیدگی را به زمان دیگری موکول کرد. البته مسئله می تواند با توجه به مفاد قانون داوری کمی بغرنج شود چرا که باید دید آیا قانون حاکم تعویق رسیدگی تا اطلاع ثانوی را می پذیرد و یا تمدید مهلت رسیدگی تا چه زمانی قابل قبول طرفین است؟
فارغ از این موارد، در صورتی که از باب کار و مسئولیت های قراردادی تان نگرانی و یا مسئله ای دارید، حتماً با حقوقدان آگاه به امور قراردادها و تعهدات مشورت کنید.
